Kafshët e Rrezikuara Hyjnë në Armeni, Por Ku Shkojnë Më Pas?

Bonobo, është një specie në rrezik nga Republika Demokratike e Kongos (DRC), dhe tregtia me krijesa të tilla do të duhej të jetë e kontrolluar në mënyrë strikte në të gjithë botën.

Megjithatë, Primatët e rrallë dhe specie të tjera të rrezikuara të kafshëve janë duke u trafikuar përmes Armenisë, dhe pasi që të dhënat e import-eksportit të vendit shpesh nuk tregojnë gjurmë të transaksioneve, nuk ka asnjë mënyrë të sigurt për të ditur se sa kafshë janë të përfshira ose se ku po shkojnë. 

Një agjencion qeveritar është duke u përpjekur për t’i dalë në krye kësaj tregtie të paligjshme dhe ka nisur një hetim penal në importet e kafshëve. Megjithatë, një agjenci-tjetër, ajo që në të vërtetë është i ngarkuar me mbrojtjen e kafshëve të rrezikuara – thotë nuk ka asnjë problem të tillë në Armeni dhe se të gjitha dokumentet janë në rregull. 

Armenia nuk është i vetmi vend ku rregullat konfuze dhe zbatimi i dobët i tyre janë duke e bërë të mundur që disa njerëz të fitojnë para serioze me blerjen dhe shitjen e kafshëve të cilat duhet të mbrojtura.

Shitjet e kafshëve të rrezikuara në mbarë botën sjellin hiq më pak se 20 miliardë dollarë në vit, e kjo e bën atë biznesin e katërt të paligjshëm më fitimprurëse të globit, pas trafikut të drogës, trafikimit të qenieve njerëzore dhe mashtrimit. 

Disa nga kafshët sillen në Armeni të mbeten në vend. Ato përdoren si atraksione nga biznese të ndryshme për të tërhequr konsumatorët. Disa përfundojnë si kafshë shtëpiake në shtëpitë e armenëve të pasur. Disa mund të përfundojnë në kopshte zoologjike apo koleksione private në Rusi. 

Konsideroni se Bonobo (Pan Paniscus), një majmun që i ngjan një shimpanze dhe shpesh është quajtur si një shimpanze xhuxh. Ajo ka 98.5 përqind të ADN-së të njëjtë me një qenie njerëzore. 

Me origjinë në basenin e lumit Kongo, në Republikën Demokratike të Kongos (DRC), specia ka qenë e shënuar si e rrezikuar në listën e kuqe nga Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) që në vitin 1996. 

Të kërcënuar nga shkatërrimi i habitateve, popullsia Bonobo vlerësohet të jetë më pak se 100.000 dhe është në rënie të shpejtë. IUCN ka miratuar një strategji për ruajtjen e Bonobo, dhe ka ndaluar shitjen dhe eksportimin në RDK. 

Megjithatë, në një farë mënyre një Bonobo rrotullohet në një “park ekzotik” në Armeni, pjesë e një kompleksi restoranti, që u hap në shtator të vitit 2012. Kompleksi është punë e Artyom Vardanyan, një biznesmen që i pëlqen për të mbajtur dhe shfaqur kafshë të rralla në koleksionin e tij.

Si erdhi Bonobo në Armeni? 

Gjuetia e paligjshme është arsyeja kryesore për statusin e rrezikuar të Bonobo-së. Luftërat civile që shkatërruan Kongo-n në vitet 1990  e inkurajoi gjuajtjen e paligjshme më të organizuar . 

Disa kafshë të rralla dhe të rrezikuara kanë marrë mbrojtje ligjore. Në vitin 2009, Armenia nënshkroi Konventën e vitit 1973 mbi Tregtinë Ndërkombëtare të Specieve të Rrezikuara të Florës dhe Faunës së egër (CITES) , e cila ndalon gjithë tregtinë me bonobos të kapura në egërsi. 

Çdo transaksion që përfshin një Bonobo është menduar të ketë një dokument gjurmë të qartë të lejeve, por ndjekja e Bonobos së Armenisë nga Afrika në Dzoragbyur u dëshmua aspak e lehtë. 

Agjencia e Menaxhimit të Bio-Burimeve në Ministrinë e Armenisë për Mbrojtjen e Natyrës (MNP) është përgjegjës për të mbikëqyrur a po zbatohen rregullat e konventës. Organizata partnere e OCCRP-së në Armeni, www.hetq.am, kërkoi nga MNP për një listë të kafshëve të importuara në Armenisë që janë klasifikuara si të “rrezikuara” nga CITES. 

Bonobo nuk ishte në listën e dërguar nga MNP. 

Vardanyan mburrej në një TV lokal armen që ka paguar një shumë parash për Bonobo: “Një kafshë e tillë mund të shkoj deri në 150 mijë euro në tregun e hapur. Unë e bleva atë dhe pagova një shumë të madhe”.

Vardanyan shkurtimisht i tregoi Hetq.am një leje të CITES për dy bobonos.  Si vend i eksportit ishte listuar Guinea  ndërsa West Africa Zoo ishte shënuar si organizatë eksportuese. Dokumenti është i datës 4 Maj 2011. 

Por, një punonjës në Jambo Park tha në vitin 2013 se Bonobo ishte tetë muaj i vjetër, që nëse është e vërtetë do të thotë se nuk mund të ishte importuar në vitin 2011. Përveç kësaj, hulumtimet  nga Hetq.am kanë dështuar për të gjetur ndonjë provë se ndonjë kopsht zoologjik i quajtur West Africa Zoo ekziston në Guinea. 

Kur u pyet përsëri më vonë për këtë mospërputhje, Vardanyan tha se ai në të vërtetë nuk e kishte blerë kafshën, por ia kishte “dhënë me qira” importuesi Artur Khachatryan. 

Artur Khachatryan është themelues dhe pronar i vetëm i Zoo Fauna Artit, një kompani e cila importon dhe eksporton kafshët nëpërmjet një rrjeti që mbulon Rusinë, Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA) dhe vendet e tjera. 

Ai është i dyshuar dhe kishte dëshmuar në një hetim penal nga Ministria e Financave që vazhdon ende lidhur me importet e tij të kafshëve, por ende nuk është akuzuar.

Khachatryan ka blerë një parcelë të madhe të tokës ngjitur me Muzeun Erebouni, në dalje të Jerevan dhe është duke ndërtuar një kopsht zoologjik. Ai i pëlqen që t’i referohet vetes në veten e tretë, dhe thotë: “Z. Khachatryan po ndërton kopshtin zoologjik më të madh në të gjithë Europën Lindore. “Ai është aktualisht duke rritur kafshët dhe mbajtur kafshët atje dhe ka plane për të eksportuar më vonë.

I pyetur për Bonobot, tha: “Këta majmunë janë importuar ligjërisht. Unë e di CITES konventën përmendësh. Ju jeni gabim.”

Khachatryan refuzon të tregojë dokumentet ose të lejojë fotografimin ose video në kopshtin e tij zoologjik. Ai tha se ka importuar jo një por dy bonobos nga Guinea në vitin 2011. Tha se njëri ishte kafsha që kishte qenë në shfaqje në Jambo Park, dhe tjetri që kishte arritur në Armeni në gjendje të keqe dhe kishte vdekur pas një jave.

Ai pretendon se Bonobo i mbijetuar nuk është marrë nga të egërsia, por ishte edukuar në robëri. Ai thotë se me rregullat e CITES thuhet se një kafshë e edukuar në robëri mund të eksportohet në qoftë se ajo do të dërgohet një kopsht zoologjik. 

Shpjegimi Khachatryan është mbështetur nga Artashes Ziroyan nga Agjencia e Menaxhimit të Burimeve Bio-e MNP-së, i cili është përfaqësues i CITES në Armeni. Ziroyan thotë se kafshët e tilla nuk duhet të shfaqen në listën e kafshëve të importuara. 

Por kafshët e tilla kanë nevojë për një leje të importit nga CITES, dhe pastaj të jenë të cituara në “databazën vjetore të tregtisë globale” të CITES.

Kjo databazë e të dhënave globale për tregtinë e llojeve të rrezikuara të faunës dhe florës së egër e CITES nuk ka informacion për një Bonobo që ndonjëherë është eksportuar nga Guinea në Armeni. Rregulloret thonë se një Bonobo duhet të ketë leje nga agjenci locale e CITES . 

Një tabelë tregon të gjitha kafshët që u eksportuan nga Guinea për në Armeni në vitin 2011. 

Në të nuk ka Bonobo. 

Duke u përgjigjur ndaj një hetimi të Hetq.am, Ministria e Financave ka deklaruar se në bazë të provave të paraqitura në fazën paraprake të çështjes penale, Bonobos e importuara në Armeni nga Khachatryan në vitin 2011 janë blerë në një treg të kafshëve në Sharja, Emiratet e Bashkuara Arabe. 

Khachatryan dëshmoi se kur ai bleu kafshët, atij i kishte thënë një nga përfaqësuesit e një shitësi që kishte identifikuar veten si West Africa Zoo se bonobos vuanin nga defekte në zemër. 

Duke besuar se një veteriner mund të shëronte kafshët dhe tu kthente shëndetin, Khachatryan i kishte blerë ato. Sipas marrëveshjes së blerjes, West Africa Zoo duhej ti transportonte Bonobos nga Guinea në Emiratet e Bashkuara Arabe. Nga atje, kompania e mallrave Globe Troters kishte për t’i transportuar kafshët deri te Khachatryan. Kafshët arritën në Armeni më 11 maj 2011.

Khachatryan dëshmoi se dy muaj pas marrjes së bonobos, ai vdiq në kopshtin zoologjik të tij. (Në një bisedë të mëparshme me Hetq.am, Khachatryan tha se kafsha vdiq një javë pas arritjes Armeni). Ai tha se përkohësisht dha hua një Bonobo tjetër për pronarin e Jambo Park Artyom Vardanyan. 

Guinea një burim i lejeve të falsifikuara 

Një raport i 2013 i botuar bashkërisht nga Programi i Mjedisit i Kombeve të Bashkuara dhe UNESCO-s me titull, Apes e vjedhur: “Tregtia e paligjshme e shimpanzeve, Gorillave, bonobove dhe orangutangëve” thekson se Guinea ka dhënë leje të falsifikuara. 

Në vitin 2007, Guinea kishte eksportuar një numër të madh të shimpanzeve në Kinë me leje të CITES duke deklaruar se kafshët ishin rritur në robëri dhe nuk ishin kapur në egërsi. 

Sekretariati i CITES dërgoi një mision në Guine dhe zbuloi se vetëm në vitin 2010, 69 shimpanze ishin eksportuar nga Guinea, e destinuar për kopshtet zoologjike kineze dhe parqeve safari. 

Megjithatë, në Guine, nuk ka ferma të mbarështimit ligjor të shimpanzeve.

Hetimet nga OJQ dhe individë zbuluan se të paktën 138 shimpanze dhe 10 Gorilla ishin eksportuar në Kinë në këtë mënyrë. Hetuesit dyshojnë se kafshët janë transportuar në të vërtetë në vende të afërta përfshirë Kamerunin, Bregun e Fildishtë, Republikën demokratike të Kongos dhe Libinë, dhe të gjitha ishin të kapura në egërsi. 

Bonobos nuk janë të vetmet kafshë të rrezikuara që importohen 

Ndërsa as MNP as zyrtarët afrikan nuk janë në gjendje të thonë shumë për bonobos, organet tatimore armene mund të hedhin dritë mbi importimin e specieve të kërcënuara. 

Komiteti shtetëror i të Ardhurave (SRC) është përgjegjëse për gjurmimin e të gjitha importeve dhe eksporteve, si të tatueshme dhe jo të tatueshme. Të dhënat e saj tregojnë se katër bonobos u importuan në Armeni, dy në vitin 2011 dhe dy më shumë në vitin 2012.

Sipas një liste të siguruar nga Artur Afrikyan, zëvendësi i parë i Presidentit në SRC, të paktën një duzinë e kafshëve të mbrojtura që hyri Armeninë mes 2010-13 i ka kërkuar leje CITES. 

Përveç katër bonobove, lista SRC përfshin edhe katër Shimpanze të zakonshme (Troglodytes PAN) dhe katër Diana Monkeys (Cercopithecus Diana), të cilat janë importuar në Armeninë në vitin 2010.

Lista tregon Guinenë si vendin e origjinës për kafshët, të cilat ishin importuar përmes Emirateve të Bashkuara Arabe. Këto kafshë janë gjetur edhe në listën  e kuqe të specieve të kërcënuara (IUCN). 

Megjithatë MNP i tha Hetq.am se ata kurrë nuk kanë lëshuar leje për importim të bonobos, shimpanzeve apo të Diana Monkeys në Armeni, dhe databaza e CITES nuk përmban informacion në lidhje me kafshë të tilla duke të jenë eksportuar nga Emiratet e Bashkuara Arabe në Armeni. 

Këto kafshë duhet të vazhdojë të jetë në Armeni, pasi ato nuk janë në ndonjë listë të eksportit ose në ndonjë listat ku kërkojnë leje për eksport. Por Ministria e Mbrojtjes së Natyrës nuk ka thënë se ku janë këto kafshë tani. 

Ziroyan, përfaqësuesi i CITES në Armeni, thotë se ai nuk e di se cilat specie të rrezikuara kanë të hyjnë në vend, as nuk di për fatin e kafshëve që arrijnë, apo lejet që kërkohen për importimin ose eksportimin e kafshëve. 

Por ai thotë se agjencia e tij “brilante” plotëson kriteret e CITES, dhe që nuk janë lëshuar leje për import apo eksport të këtyre kafshëve “(sepse) ato nuk janë të egra dhe kjo është e gjitha.” 

Ziroyan tha se ai nuk e ka vizituar Bonobon në Jambo Park dhe se nuk ka kontrolluar nëse pronari ka pasur lejet e duhura. “Jo, unë nuk kam të drejtë,” tha ai, duke shtuar se agjencia e tij nuk ka parë asnjë dokument. 

Bonobos nuk janë të vetmet lloj të quajtura si “primat” që Zoo Fauna Art ka importuar. 

Hetq.am ka marrë një leje nga CITES ku shihet se organizata solli 30 majmunët në Armeni në vitin 2013 nga Republika Demokratike e Kongos: 10 mangabeys, 10 talapoins, dhe 10 agile mangabeys. Këto tri lloje nuk klasifikohen si të kërcënuara nga zhdukja nga CITES, por ato mund shpejt mund të bëhen të tilla, përveç nëse tregtia me to është e kontrolluar nga afër. 

Leja e CITES nuk tregon datë, e kjo është e detyruar me ligj. 

Në një përpjekje për të vërtetuar nëse trupi i duhur qeveritar në DRC-ja në fakt ka lëshuar lejen, Hetq.am kontaktoi Leonard Muamba Kanda, emri i të cilit shfaqet në leje, si shef i shërbimit në CITES në Kinshasa. 

“Unë besoj se deri më sot nuk ka kafshë të tipit mangabey që janë eksportuar zyrtarisht në Armeni,” ishte përgjigjja fillestare e Kanda-së. Në një korrespondencë të dytë me shkrim me ku Kanda ishte përfshirë në një kopje të lejes për majmunët, ai pyeti nëse nënshkrimi i shfaqur ishte e tij. 

“Nënshkrimi në dokument nuk është i datuar. Ju lutem prisni deri sa të kthehem në Kinshasë. Unë do të shikoj në këtë çështje dhe do t’ju informoj”, ishte përgjigja e Kanda-së. Kur ai u përgjigjet, ai nuk e mohoi se ai ishte një leje autentike, por nuk dha ndonjë sqarim për pse leja nuk ka datë. 

Të paktën 36 majmunë ju përkasin këtyre tri llojeve që janë importuar në Armeni në vitin 2013, por data për këtë leje është e dyshimtë. Leja është lëshuar në dhjetor 2013, por mbaron më 30 qershor 2013 – gjashtë muaj para se të ishte lëshuar. 

Sekretariati i CITES i bazuar në Gjenevë ka hetuar dhe zbuluar një numër të rremë lejeve të importit / eksportit të lëshuara nga Republika Demokratike e Kongos.

Sekretariati ka botuar një listë të lejeve të rreme ose të falsifikuara me sa duket të lëshuara në DRC-ja që përfshin lejet e përmendura më lart për importimin e kafshëve në Armeni. 

Misioni i CITES në DRC thotë se një numër i madh i lejeve ose ishin humbur ose ishin vjedhur nga dosjet e tyre, dhe kështu ata nuk do të mund të sqarojnë çështjen. 

Interpoli është duke hetuar importimin e Bonobove nw Armeni. Dega e Interpolit në Kongo ka kontaktuar kolegët në Armeni për të konstatuar se si u përfundoi Bonobo deri në Jambo Park. 

Ara Fidanyan, i cili kryeson zyrën e Interpolit në Armeni, i tha Hetq.am se zyra e tij së pari dëgjoi për importin e dy bonobove në gusht 2013 nga kolegët e tyre të DRC. 

Fidanyan thotë ai ia kaloi informacionin agjencive të zbatimit të ligjit armene kishte nisur hetimet penale. 

“Kjo është hera e parë që ne kemi marrë informacion nga kolegët tanë jashtë shtetit për një lidhje armene në tregtinë e kafshëve të rrezikuara,” tha Fidanyan. “Shpresojmë, pas këtij hetimi, ne do të kemi informata për raste të tjera të tilla.” 

Vardanyan Jambo Park e zotëron shumë kafshë të rralla 

Shumë nga speciet e majmunëve të ekspozuara në Jambo Park nuk mund të gjenden edhe në kopshtin zoologjik të Yerevan. Artyom Vardanyan thotë se ai zotëron 75 majmunët përfshirë shimpanze, mangabeys, mandrills, si dhe të tjerët. Ka edhe lloje të rralla të shpendëve si një Cockatoo e zezë. 

Vardanyan i tha Hetq.am se ai mori disa nga kafshët e tij nga Edvard Khachatryan, një mik në tregtinë e kafshëve në Rusi që ka ndërtuar vetë “parkun e tij ekzotik”,  jo larg nga Moska. 

Edvard Khachatryan është një armen i lindur në Tbilisi, Gjeorgji. Sipas Regjistrit Shtetëror Rus të pronarëve të biznesit Individual, Khachatryan mbikëqyr një ndërmarrje bujqësore që prodhon mish, produkte qumështi, ushqim për kafshë, pije të konsumit dhe ushqime. 

Ai gjithashtu rrit bagëti dhe drejton një operacion që gjuan dhe mbledh kafshë të egra. 

Hetq.am vizitoi “parkun ekzotik” të tij në dalje të Moskës në qershor. Kopshti zoologjik i tij i ngjante në një vendi të shenjtë të kafshëve; shumë kafaze janë të mbyllur nga publiku dhe vetëm disa kafshë ishin të ekspozuara, duke përfshirë një orangutang, një specie e rrezikuar. 

Parku u hap në vitin 2012.  Në fotot e marra në hapje dhe ato në dispozicion në mediat sociale, mund të shohim një shimpanze të porsalindur. Ajo nuk ishte në kopshtin zoologjik kur Hetq.am e vizitoi. Një punonjës i parkut i tha Hetq.am se shimpanzeja ishte hequr, por ai nuk e di se ku ka përfunduar.

Kur Hetq.am telefonoi Khachatryan për të caktuar një takim, ai nuk pranoi. Ai tha se kafshët e tij nuk ishin importuar nga Armenia, por nga vende të ndryshme evropiane. Ai tha se kjo nuk është një çështje që gazetarët duhet hetuar. 

Gazetari hetues zviceran Karl Ammann, i cili jeton në Kenia dhe i cili ka prodhuar filma për Televizionin gjerman ZDF mbi tregtinë e paligjshme të kafshëve, thotë se marrja e kafshëve të rrezikuara është e vështirë dhe e shtrenjtë. 

Ai tha se një shimpanzë afrikane mund të kushtojë në mes të 10,000 dhe 15,000 dollarëve. Një bonobos mund të kushtojë midis 15,000 dhe 20,000 dollarëve. Çmimet për kafshët që CITES i klasifikon si jo të kërcënuara nga zhdukja, por që kanë nevojë për varg mbrojtjes, kushtojnë nga 1.000 deri në 3,000 dollarë. Por Ammann thotë se çmimet ngriten disa-fish kur kafshët rishiten. 

Sipas Shërbimit Kombëtar Statistikor të Armenisë, 286 primat janë importuar në vitin 2011 dhe 133 në vitin 2012, shumica nga to vijnë nga DRC, Tanzania, Mali dhe Guinea, nëpërmjet Emirateve të Bashkuara Arabe. 

Shumica  eksportohen më pas për në Rusi. 

Sa për Bonobon në Jambo Park, Vardanyan pohoi në dëshminë se ai vdiq nga një sëmundje në dhjetor 2013. 

Vdekja është certifikuar nga mjeku.